ساخت گنبد گلدسته
گنبد و گلدسته از نمادینترین عناصر معماری ایرانی و اسلامی هستند؛ عناصری که نهتنها زیبایی بصری و شکوه بنا را تکمیل میکنند، بلکه نقشی مؤثر در هویتبخشی مذهبی و فرهنگی یک منطقه دارند. فرایند ساخت گنبد گلدسته مجموعهای از محاسبات مهندسی، هنر اجرا و تسلط بر تزئینات است که باید با دقت بالا انجام شود.
اهمیت گنبد و گلدسته در معماری مذهبی
گلدسته ها نقطهای برای دعوت به عبادت، نشانهگذاری بصری در شهر و نمایش هویت دینی بنا هستند. از طرفی گنبدها با فرم منحصر به فرد خود، حس جمع، وحدت و آسمانگرایی را القا میکنند. و به همین دلیل در هر مسجدی عنصر اصلی معماری محسوب میشوند. زمانی که از ساخت گنبد گلدسته سخن گفته میشود. منظور تنها یک عملیات عمرانی ساده نیست. بلکه یک پروژه هنری-مهندسی است. که شامل طراحی، محاسبه، اجرا، تزئین و نورپردازی میباشد.
مرحله اول: طراحی و مدلسازی
در نخستین مرحله، طراحان و معماران فرم کلی گنبد و گلدسته را مشخص میکنند. اندازه، ارتفاع، قطر، نوع گنبد (رک، دوپوسته، پیازی، عرقچینی، فلزی یا آجری) و سبک تزئینات باید کاملاً دقیق تعیین شوند. در پروژههایی مانند گلدسته سازی و ساخت و اجرای گنبد قمر بنی هاشم، طراحی اهمیت چند برابر دارد.
مرحله دوم: انتخاب مصالح
مصالح مورد استفاده در ساخت گنبد گلدسته میتواند سنتی، مدرن یا ترکیبی باشد.
مصالح سنتی شامل:
- آجر
- ملات گچ و خاک
- کاشی سنتی
- آهک
مصالح مدرن شامل:
- ورق آلومینیوم
- ورق مس
- کامپوزیت
- اسکلت فلزی سبک
- بتن مسلح
در پروژههایی مثل گلدسته سازی و ساخت و اجرای گنبد قمر بنی هاشم معمولاً از اسکلت فلزی فوقمقاوم، ورقهای ضدخوردگی و کاشیهای چاپ دیجیتال مقاوم به UV استفاده میشود تا هم وزن پایین بماند و هم طول عمر سازه افزایش یابد.
مرحله سوم: اجرای سازه گنبد
پس از تعیین طرح، نوبت به اجرای زیرسازه و سازه اصلی میرسد. در گنبدهای پیشرفته امروزی، اسکلت فلزی با پروفیلهای گالوانیزه ساخته میشود. و سپس با ورق یا کاشی پوشیده میشود. مزیت این روش سرعت بالا، وزن کمتر و مقاومت بیشتر است.
مرحله چهارم: کاشیکاری و تزئینات
تزئینات گنبد بخش هنری پروژه است. کاشیکاری هفترنگ، معرق، یا حتی ورقکاری فلزی (مانند مس و آلومینیوم طلایی) میتواند بر اساس سلیقه سفارشدهنده انجام شود. برای پروژههای خاص مذهبی، آیاتی از قرآن، نامهای مقدس، نقوش اسلیمی و طرحهای الهامگرفته از تاریخ اهل بیت استفاده میشود.
در گنبد قمر بنی هاشم، معمولاً ترکیب رنگهای آبی فیروزهای، لاجوردی، سفید و طلایی بهکار میرود که نماد صلابت و وقار است. استفاده از کاشیهای ضد اشعه خورشید و لعاب ضخیم باعث میشود که گنبد تا سالها بدون تغییر رنگ باقی بماند.
مرحله پنجم: ساخت گلدسته
گلدستهها نیز همانند گنبد از سه بخش اصلی تشکیل شدهاند:
- پایه یا بدنه اصلی
- ایوان یا محل مؤذن
- کلاهک و هلال
در اجرای گلدسته، محاسبات بسیار دقیق است زیرا مقاومت در برابر باد و نیروهای جانبی اهمیت بالایی دارد. گلدستهها معمولاً با اسکلت فلزی سبک ساخته میشوند و سپس با کاشی یا ورق پوشش داده میشوند. یکی از نکات مهم در ساخت گنبد گلدسته استفاده از مهاربندهای مقاوم در بخشهای داخلی گلدسته است تا در برابر زلزله و باد استحکام کافی داشته باشد.
مرحله ششم : نورپردازی
نورپردازی گنبد و گلدسته باعث میشود. که بنا در شب جلوهای خیرهکننده داشته باشد. نورهای مخفی، چراغهای LED خطی، پروژکتورها و نورهای نقطهای برای برجسته کردن اضلاع گلدسته و قوسهای گنبد استفاده میشوند. این مرحله بخش مهمی از زیباییشناسی پروژه است.
مرحله هفتم: عایقکاری و آببندی
نفوذ آب مهمترین دشمن گنبد است. به همین دلیل لایههای عایق رطوبتی، رزین محافظ، ایزولاسیون و ماستیک باید قبل از نصب کاشی یا ورق انجام شود. در پروژههایی با اهمیت بالا مانند گنبدهای بزرگ مذهبی، معمولاً از چندین لایه عایق استفاده میشود.
ویژگیهای پروژههای عظیم مانند گنبد قمر بنی هاشم
پروژههایی با بار اعتقادی و مذهبی بالا، مانند گلدسته سازی و ساخت و اجرای گنبد قمر بنی هاشم معمولاً در ابعاد بزرگ و با تزئینات خاص ساخته می شوند. این گنبدها:
- نیازمند تیم تخصصی مهندسی هستند
- با اسکلت ضدزلزله ساخته میشوند
- دارای تزئینات خاص مذهبی هستند
- وزن پوسته بیرونی آنها بهینهسازی میشود
- معمولاً بهصورت پیشساخته طراحی میشوند تا سرعت اجرا افزایش یابد
این نوع گنبدها نماد ارادت و احترام به خاندان اهل بیتاند و در بسیاری از مساجد و حسینیه ها بهعنوان مرکز هویتبخش بنا شناخته میشوند.
اهمیت و نگهداری مرمت
هرچقدر اجرای گنبد باکیفیت باشد. نگهداری دورهای ضروری است.
- شستوشوی سطح کاشیها
- بررسی ترکها
- ترمیم ورقهای فلزی
- بازدید سازهای سالانه
تمام این اقدامات از فرسودگی و آسیب جلوگیری میکنند. و عمر مفید سازه را چندین برابر افزایش میدهند.
در نهایت
فرایند ساخت گنبد گلدسته ترکیبی از هنر، معماری و محاسبات مهندسی است. اجرای صحیح آن نیازمند انتخاب مصالح مناسب، طراحی دقیق، توجه به تزئینات و رعایت اصول مقاومسازی میباشد. در پروژههای بزرگ و مذهبی نظیر گلدسته سازی و ساخت و اجرای گنبد قمر بنی هاشم، کیفیت، زیبایی و استحکام اهمیت دوچندان دارد. زیرا این گنبدها تنها یک سازه معماری نیستند. بلکه نماد عشق، ایمان و تاریخ محسوب میشوند.
